6 maja 2025 roku minęło dokładnie 10 lat od oficjalnego uruchomienia platformy ornitho.pl – systemu rejestracji obserwacji przyrodniczych umożliwiającego gromadzenie danych terenowych i wspieranie dokumentowania krajowej awifauny. W tym czasie ornitho.pl stało się największym źródłem danych o ptakach w Polsce – do tej pory zgromadzano tu 11 747 871 obserwacji (w tym 97,9% dotyczy ptaków).

Jako zespół ornitho.pl czujemy, że w ciągu ostatniej dekady nie tylko zebraliśmy wspólnie imponującą liczbę danych, ale także zbudowaliśmy silną i zaangażowaną społeczność. Dziękujemy, że jesteście z nami!

Od momentu startu w 2015 roku liczba osób korzystających z systemu dynamicznie rosła, co dobrze ilustruje załączony wykres:

W pierwszym roku działania obserwacje wprowadziło 696 osób, a w rekordowym 2024 roku – aż 2634 obserwatorów. Tendencja wzrostowa wskazuje na stale rosnące zainteresowanie obserwacjami przyrody oraz coraz większe zaangażowanie społeczności w tworzenie wspólnej bazy wiedzy.

Z okazji jubileuszu OTOP przygotował torbę bawełnianą z wizerunkiem białorzytki saharyjskiej Oenanthe leucopyga – gatunku, który odegrał symboliczne znaczenie w historii portalu. Kilka dni po uruchomieniu ornitho.pl – 12 maja 2015 roku – Pani Teresa Łybko zauważyła nietypowego ptaka w miejscowości Winduga niedaleko Włocławka. Zaintrygowana znalazczyni zadzwoniła do OTOPu, a dwaj ornitolodzy z biura Towarzystwa udali się na miejsce, potwierdzili stwierdzenie i podzielili się ze środowiskiem poprzez platformę ornitho.pl.

Było to pierwsze stwierdzenie tego gatunku w Polsce. Białorzytka pozostała na miejscu do 18 maja, a jej obecność przyciągnęła obserwatorów z całego kraju – dla wielu okazała się też jedną z ciekawszych wypraw na "twich" w życiu. Co istotne w tym przypadku – obserwacja była jedną z pierwszych, a zarazem najbardziej spektakularnych obserwacji zarejestrowanych w ornitho.pl – i to w pierwszym tygodniu działania portalu. Dlatego to ten gatunek znalazł się na jubileuszowej torbie, dostępnej obecnie w sprzedaży w OTOSklepie. Autorką projektu graficznego jest Agnieszka Więckowska (Szaro Biuro).

Torba z białorzytką dostępna w sprzedaży tutaj: OTOSklep

Aby wyeksportować dane z uproszczonego projektu bocianowego należy wejść w lewym menu w "Wyszukiwarka", następnie w panelu "Pozostałe ograniczenia" wybierz "Ogranicz do moich obserwacji" a na koniec w "Nazwa projektu" i wybrać projekt bocianowy. Po naciśnięciu przycisku "Szukaj" wyświetli się lista obserwacji. W górnym panelu jest dostępne pole "Eksport", w którym należy wybrać z listy typ eksportu "Bocian" i kliknąć ikonkę Excela.

W roku 2024 odbywa się VIII międzynarodowy spis bociana białego (Ciconia ciconia), którego celem jest określenie rozmieszczenia i liczebności globalnej populacji gatunku oraz długofalowych zmian tych parametrów. Akcję ogólnopolską prowadzi Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu. Równolegle do liczeń we wszystkich gminach odbywa się także liczenie organizowane przez MiIZ PAN na wybranych losowo kwadratach 10x10 km. Liczenie to zaprojektowano tak, aby można było oszacować liczebność bociana w kraju.

Liczę bociany w gminach

Jeśli liczysz bociany w gminach i chcesz wprowadzać dane przez aplikację NaturaList (wersja na Android) kliknij w aplikacji żółty plus i wybierz projekt "[BOCIAN BIAŁY] Uproszczony projekt do notowania gniazd bociana białego". Podczas wpisywania danych wyświetlą się trzy dodatkowe pola tekstowe na: kod lęgowości bociana, umiejscowienie gniazda i adres. Dane te możesz edytować w aplikacji (wchodząc w Kod projektu) lub po synchronizacji na ornitho.pl. Film pokazujący jak to działa znajduje się tu: YouTube - Projekt Bocian Biały.

Liczę bociany na kwadratach

Jeśli liczysz bociany na wybranych losowo kwadratach 10x10 km dane przez NaturaList (wersja na Android) możesz dodawać za pomocą powyższego projektu lub specjalnego rozbudowanego protokołu liczeń. Jest on dostępny w aplikacji z rysunkiem kwadratu i prostym tekstem "Bocian biały". Ten protokół jest dostępny tylko dla osób, które mają specjalne uprawnienia dostępowe. Film pokazujący, jak działa ten protokół, znajduje się tutaj: YouTube - Protokół Bocian Biały.

W liczeniu na kwadratach weźmie udział około 100 obserwatorów na 153 powierzchniach. Zalecany termin liczenia przypada od 1 do 25 lipca, jednak ze względu na bardzo wczesne lęgi części bocianów, prosimy nastawić się na liczenie w pierwszej połowie lipca, a te 10 kolejnych dni traktować jako termin awaryjny. Liczenie zbyt późne może znacznie utrudniać ustalenie liczby odchowanych młodych, które rozlatują się w pobliżu gniazda.

Powodzenia w liczeniach,

Zespół ornitho.pl

Aplikacja NaturaList w wersji na system operacyjny Android posiada wiele bardzo przydatnych dla obserwatora funkcji. Jedną z nich jest możliwość ustawienia własnych skrótów gatunkowych, co znacznie przyspiesza wprowadzanie obserwacji w terenie.

O tym jak skorzystać z tego narzędzia opowiada krótki film instruktażowy - zachęcamy do jego obejrzenia i do stosowania skrótów w terenie!

Film można zobaczyć pod linkiem: https://www.youtube.com/watch?v=px9GBunRHZU

W 2023 roku, wskutek epidemii wysoce zjadliwego wirusa grypy ptasiej (HPAIV) podtypu H5N1, w trakcie sezonu lęgowego stwierdzono wysoką śmiertelność wielu gatunków dzikich ptaków. Ze względu na liczebność i charakter gniazdowania, najdotkliwsze straty poniosła populacja śmieszki Chroicocephalus ridibundus. Wysoką śmiertelność zaobserwowano także wśród rybitw rzecznych Sterna hirundo. Ponadto, w trakcie kontroli Monitoringu Ptaków Polski odnaleziono martwe osobniki mew czarnogłowych Ichthyaetus melanocephalus, mew siwych Larus canus, rybitw czubatych Thalasseus sandvicensis oraz rybitw białoczelnych Sternula albifrons.

Na podstawie dostępnych danych i pozostając w kontakcie z ornitologami z krajów zachodniej Europy, z wysokim prawdopodobieństwem przewidujemy, że ptasia grypa spowoduje znaczną śmiertelność u ptaków kolonijnych także w nadchodzącym sezonie lęgowym. Spodziewamy się, że ponownie zaatakuje mewowate Laridae, ale niewykluczone, że ogniska wirusa HPAIV będą występować u innych gatunków. Sytuacja jest dynamiczna, a wirus ewoluuje w bardzo szybkim tempie.

Polskie inspekcje weterynaryjne notują ogniska wirusa, ale nie zbierają danych o liczbie martwych dzikich ptaków, które są niezbędne przy szacowaniu wpływu śmiertelności na populacje. Zależy nam, aby nie tylko zbierać jak najlepsze dane o występowaniu ptaków, ale również na tym, by dane te mogły pomóc określać trendy i ich sytuację w przyszłości. W związku z tym stworzyliśmy projekt na portalu ornitho.pl (dostępny również w aplikacji NaturaList), który ma na celu zebranie danych o liczebności kolonii i liczbie stwierdzonych tam martwych ptaków. Należy także wskazać metodę liczenia martwych osobników oraz zaznaczyć, czy informacja o tym ognisku została przekazana już do Powiatowego Lekarza Weterynarii.

Projekt ten nastawiony jest głównie na zebranie informacji o ptakach kolonijnych, w koloniach których stwierdzono zwiększoną śmiertelność. Dotyczy on przede wszystkim mew i rybitw: śmieszki, mewy białogłowej, mewy srebrzystej, mewy siwej, mewy czarnogłowej, rybitwy rzecznej, rybitwy białoczelnej, rybitwy czubatej, rybitwy czarnej, rybitwy białoskrzydłej i rybitwy bialowąsej. Niemniej, ptasiej grypy spodziewać się można także u czapli – siwej, białej i ślepowrona, a także u kormoranów. Ważne jest, by nie wprowadzać obserwacji pojedynczych martwych ptaków, a jedynie te, gdzie ich liczba wskazuje na wystąpienie dodatkowego czynnika powodującego śmiertelność.

Bardzo prosimy o pomoc i zachęcamy do wprowadzania informacji!

Mewa żółtonoga Larus fuscus jest gatunkiem dużej mewy, którego areał lęgowy rozciąga się wzdłuż całej Zachodniej Palearktyki. Choć kojarzona jest raczej z jej północną częścią, to najdalej na południe wysunięte stanowiska lęgowe znajdują się na Wyspach Kanaryjskich. Z kolei wschodni zasięg wykracza poza naszą krainę zoogeograficzną i sięga aż do Półwyspu Tajmyr na Syberii.

Tak szerokie rozmieszczenie związane jest z występowaniem kilku jednostek taksonomicznych w obrębie gatunku. Aktualnie, według klasyfikacji IOC World Bird List (wersja 12.2) mewa żółtonoga podzielona jest na 5 podgatunków: L. f. fuscus, L. f. graellsii, L. f. intermedius, L. f. heuglini i L. f. barabensis. Mimo iż formy te charakteryzuje dany genotyp, to w przypadku fenotypów nie dysponujemy jeszcze wystarczającą wiedzą, która pozwalałaby nam bez problemu je identyfikować.

Jednakże, spora część osobników należących do danych podgatunków jest możliwa do oznaczenia. Biorąc to pod uwagę, postanowiliśmy wprowadzić w portalu ornitho.pl klasyfikację, która będzie kompromisem między stwierdzeniami osobników, które można i których nie da się oznaczyć. Klasyfikacja ta dotyczy w większości ptaków dorosłych, które są najprostsze w identyfikacji. Wszystkie ptaki młodociane, o ile ich stwierdzenia nie zostaną zaakceptowane przez Komisję Faunistyczną (w przypadku ssp. intermedius i ssp. heuglini), umieszczamy jako takson mewa żółtonoga.

Poniższa klasyfikacja ma też wymiar empiryczny: chcielibyśmy zbierać dane dotyczące występowania w Polsce nominatywnego podgatunku mewy żółtonogiej – L. f. fuscus (ang. Baltic Gull). Liczebność tego taksonu na najważniejszych lęgowiskach od lat spada i obecnie jest on narażony na wyginięcie (Vulnerable, wg HELCOM). Spadek populacji wiązany jest przede wszystkim z bardzo niskim sukcesem lęgowym – w latach 1980. i 1990. wiele piskląt ginęło wskutek drapieżnictwa ze strony mewy srebrzystej oraz stosowania środków DDT. Bardzo niska produkcja piskląt spowodowała załamanie się populacji, która od lat nie była zasilana przez nowych rekrutów. Zależy nam na jak najbardziej wartościowych danych. Ustaliliśmy więc, że do każdej obserwacji osobnika oznaczonego jako L. f. fuscus wymagane będą zdjęcia. W tej jednostce, pod warunkiem dobrej dokumentacji, umieszczać można również osobniki młodociane, które następnie zostaną poddane dyskusji przez weryfikatorów. Aby mieć większe baczenie na ten podgatunek, mimo iż jest on regularnie obserwowany w kraju, umieszczamy go w kategorii rzadki.

Zaproponowana przez nas klasyfikacja przedstawiona jest poniżej:

• mewa żółtonoga – w tej jednostce umieszczamy wszystkie stwierdzenia dorosłych osobników, których przynależności podgatunkowej nie jesteśmy pewni, a także wszystkie młodociane ptaki (wyjątki: patrz powyżej). Do części pozostałych jednostek wymagana będzie też obecność zdjęcia, więc jeśli go nie posiadasz, umieść obserwację bezpiecznie w tej kategorii;

• mewa żółtonoga (ssp. fuscus) – w tej jednostce umieszczamy osobniki dorosłe „ciemnopłaszczowe”, których pióra płaszcza są czarne lub bardzo ciemne. Można też umieszczać tu osobniki młodociane. Do akceptacji takich obserwacji przez weryfikatorów bezwzględnie potrzebne będą zdjęcia osobnika;

• mewa żółtonoga (ssp. graellsii/intermedius) – z racji nakładania się zasięgów obu podgatunków i występowania szerokiej strefy przepływu genów między nimi, oznaczenie konkretnego taksonu, bez odczytania obrączki założonej w miejscu pochodzenia, jest bardzo trudne. W związku z tym proponujemy umieszczać w tej jednostce wszystkie dorosłe „jasnopłaszczowe” mewy żółtonogie, czyli takie posiadające szare lub grafitowe pióra płaszcza. W przypadku tej jednostki dokumentacja fotograficzna nie jest wymagana, ale zawsze mile widziana;

• mewa syberyjska (ssp. heuglini) – obserwacje mew żółtonogich z tego podgatunku muszą zostać zaakceptowane przez Komisję Faunistyczną. Warunkiem umieszczenia obserwacji w tej jednostce przed werdyktem KF jest dołączenie zdjęć podejrzanych osobników i opisanie cech, na podstawie których dokonano oznaczenia (jednak weryfikacja stwierdzenia na ornitho.pl będzie tożsama z weryfikacją przez Komisję, jak w przypadku innych gatunków komisyjnych).

Niektóre elementy tej klasyfikacji mogą zostać odebrane przez część obserwatorów za dość rygorystyczne (m.in. dołączanie zdjęć do każdej obserwacji w przypadku L. f. fuscus). Warto jednak podkreślić, że całej społeczności ornitho.pl zależy na zbieraniu jak najlepszych danych. Dlatego preferowane są obserwacje z pełną dokumentacją, dzięki którym uda się potwierdzić lub nie trudne do identyfikacji taksony. Będziemy wdzięczni, by w przypadku próśb o dołączenie zdjęć do konkretnych obserwacji nie traktować ich jako braku zaufania, a raczej jako wspólne budowanie bazy obserwacji gromadzącej dane wysokiej jakości.

Na zdjęciu poniżej przykład osobnika "jasnopłaszczowego", którego umieszczamy w jednostce mewa żółtonoga (ssp. graellsii/intermedius). Fot. Marcin Faber.