Aktualności - www.ornitho.pl

W 2023 roku, wskutek epidemii wysoce zjadliwego wirusa grypy ptasiej (HPAIV) podtypu H5N1, w trakcie sezonu lęgowego stwierdzono wysoką śmiertelność wielu gatunków dzikich ptaków. Ze względu na liczebność i charakter gniazdowania, najdotkliwsze straty poniosła populacja śmieszki Chroicocephalus ridibundus. Wysoką śmiertelność zaobserwowano także wśród rybitw rzecznych Sterna hirundo. Ponadto, w trakcie kontroli Monitoringu Ptaków Polski odnaleziono martwe osobniki mew czarnogłowych Ichthyaetus melanocephalus, mew siwych Larus canus, rybitw czubatych Thalasseus sandvicensis oraz rybitw białoczelnych Sternula albifrons.

Na podstawie dostępnych danych i pozostając w kontakcie z ornitologami z krajów zachodniej Europy, z wysokim prawdopodobieństwem przewidujemy, że ptasia grypa spowoduje znaczną śmiertelność u ptaków kolonijnych także w nadchodzącym sezonie lęgowym. Spodziewamy się, że ponownie zaatakuje mewowate Laridae, ale niewykluczone, że ogniska wirusa HPAIV będą występować u innych gatunków. Sytuacja jest dynamiczna, a wirus ewoluuje w bardzo szybkim tempie.

Polskie inspekcje weterynaryjne notują ogniska wirusa, ale nie zbierają danych o liczbie martwych dzikich ptaków, które są niezbędne przy szacowaniu wpływu śmiertelności na populacje. Zależy nam, aby nie tylko zbierać jak najlepsze dane o występowaniu ptaków, ale również na tym, by dane te mogły pomóc określać trendy i ich sytuację w przyszłości. W związku z tym stworzyliśmy projekt na portalu ornitho.pl (dostępny również w aplikacji NaturaList), który ma na celu zebranie danych o liczebności kolonii i liczbie stwierdzonych tam martwych ptaków. Należy także wskazać metodę liczenia martwych osobników oraz zaznaczyć, czy informacja o tym ognisku została przekazana już do Powiatowego Lekarza Weterynarii.

Projekt ten nastawiony jest głównie na zebranie informacji o ptakach kolonijnych, w koloniach których stwierdzono zwiększoną śmiertelność. Dotyczy on przede wszystkim mew i rybitw: śmieszki, mewy białogłowej, mewy srebrzystej, mewy siwej, mewy czarnogłowej, rybitwy rzecznej, rybitwy białoczelnej, rybitwy czubatej, rybitwy czarnej, rybitwy białoskrzydłej i rybitwy bialowąsej. Niemniej, ptasiej grypy spodziewać się można także u czapli – siwej, białej i ślepowrona, a także u kormoranów. Ważne jest, by nie wprowadzać obserwacji pojedynczych martwych ptaków, a jedynie te, gdzie ich liczba wskazuje na wystąpienie dodatkowego czynnika powodującego śmiertelność.

Bardzo prosimy o pomoc i zachęcamy do wprowadzania informacji!

Analiza zdjęć kazarek rdzawych (Tadorna ferruginea), których obserwacje z południowej Polski zamieszczano w ostatnim czasie w internetowych bazach obserwacji, wykazała obecność wśród tych ptaków mieszańców międzygatunkowych kazarki rdzawej z gęsiówką egipską (Alopochen aegyptiaca).

Kazarka rdzawa oraz gęsiówka egipska należą do tego samego plemienia (Tadornini) w obrębie rodziny kaczkowatych (Anatidae) w rzędzie blaszkodziobych (Anseriformes). Podobnie jak wiele innych gatunków blaszkodziobych, są one podatne na hybrydyzację [1].

Gęsiówka egipska jest w środkowej Europie gatunkiem obcym, zwiększającym w ostatnich latach swój zasięg i liczebność w Polsce. Pierwszy przypadek lęgu odnotowano w Polsce w 2007 r. [2]. W roku 2021 wykazano 36 par lęgowych, przy wzrostowym trendzie populacji [3]. Populacja gęsiówki jest dodatkowo stale zasilana kolejnymi osobnikami zbiegłymi z niewoli. Kazarka rdzawa posiada w Polsce status gatunku zalatującego, aczkolwiek część obserwowanych ptaków może pochodzić z niewoli oraz populacji introdukowanych na zachodzie Europy [4]. Coraz częstsze interakcje tych dwóch gatunków w siedliskach lęgowych gęsiówki mogą być powodem hybrydyzacji, a co za tym idzie – częstszym spotykaniem ptaków wykazujących cechy mieszane.

Choć gatunki te wydają się znacznie od siebie różnić, identyfikacja osobników mieszanych może przysporzyć pewne problemy. Mieszańce zazwyczaj kolorystycznie bliższe są kazarce, co potwierdzają również ostatnie obserwacje z Polski [5, 7]. Dopiero wnikliwa obserwacja pozwoli na wytypowanie potencjalnego hybryda. W identyfikacji takich ptaków pomocne będą następujące wskazówki:

1. Sylwetka. Pośrednia, między długoszyją i długonogą gęsiówka, a bardziej krępą kazarką.

2. Kolor nóg. Nogi jasne, szaroróżowe. U gęsiówki nogi różowe, u kazarki – ciemne, czarniawe.

3. Ubarwienie głowy i szyi. Kolor głowy podobny do kazarki, jednak często z nieznacznym pociemnieniem w tylnej części głowy, za okiem. U większości osobników brak charakterystycznej dla kazarki białej maski. Brak wyraźnie podbitego oka, jak u gęsiówki. Ciemna obroża na szyi, jeśli obecna, jest rozmyta i równoszeroka lub szersza na karku - podobnie jak u gęsiówki. Obroża u kazarki w szacie godowej jest czarna, kontrastowa, oraz cienka – szersza jedynie z przodu szyi.

4. Lusterko na lotkach II rz.. Z zielonym lub fioletowym połyskiem. Zarówno u gęsiówki, jak i u kazarki, lusterko ma zielony połysk.

5. Duże pokrywy lotek II rz. U kazarki całe białe, u gęsiówki przecięte wąskim czarnym paskiem. U niektórych hybrydów ujawnia się czarny pasek, typowy dla gęsiówki.

Zestaw cech opracowano na podstawie literatury [5] oraz analizy zdjęć i materiałów dostępnych w internecie [6, 7, 8].

Źródła:

Randler C. 2001. Field identification of hybrid wildfowl - Geese. Alula 7, 2: 42-48.
Mazurska K, Solarz W., Okarma H. Alopochen aegyptiaca (Linnaeus, 1766) – Karta informacyjna gatunku. Źródło: Generalna Dyrekcja Ochrony Środowiska. www.projekty.gdos.gov.pl/igo [data dostępu: 2024-03-18]
Beuch S., Ławicki Ł., Wylegała P., Sikora A., Betleja J., Bzoma S., Cenian Z., Cymbała R., Czechowski P., Czyż S., Dębowski P., Dylik A., Górski A., Guzik W., Hayatli F., Jankowski K., Kajzer Z., Krajewski Ł., Łukasik D., Matyjasiak Ł., Neubauer G., Obłoza P., Sielicki S., Smyk B., Stasiak K., Wardecki Ł., Wężyk M., Wieloch M., Woźniak B., Zielińska M., Zieliński P., Chodkiewicz T. 2023. Kartoteka Rzadkich Ptaków w Polsce w roku 2021 – gatunki lęgowe. Ornis Pol. 64: 313–351.
Sikora A., Chodkiewicz T., Beuch S., Ławicki Ł., Cymbała R., Czechowski P., Czyż S., Dębowski P., Dylik A., Guzik W., Jankowski K., Kajzer Z., Krajewski Ł., Matyjasiak Ł., Smyk B., Wężyk M., Wylegała P. 2023. Kartoteka Rzadkich Ptaków w Polsce w roku 2021 – gatunki nielęgowe. Ornis Pol. 64: 200–242.
Reeber S. 2015. Wildfowl of Europe, Asia nad North America. Christopher Helm, London.
Baza danych eBird. Hybryd: gęsiówka egipska (Alopochen aegyptiaca) x kazarka rdzawa (Tadorna ferruginea). https://media.ebird.org/catalog?taxonCode=x00367&sort=rating_rank_desc&mediaType=photo [data dostępu: 2024-03-18]
Galeria zdjęć clanga.com: hybryd kazarka rdzawa x gęsiówka egipska. http://clanga.com/index.php/gallery/show_by_birdname/Ptaki%20rzadkie%20i%20nieliczne/hybryd+kazarka+rdzawa+x+g%EAsi%F3wka+egipska [data dostępu: 2024-03-18]
Bird hybrids. A collaborative project to improve understanding of bird hybrids. Egyptian Goose x Ruddy Shelduck. https://birdhybrids.blogspot.com/2014/03/egyptian-goose-x-ruddy-shelduck.html [data dostępu: 2024-03-18]

Opracowanie: Wojciech Guzik

Zdjęcie: Ewa Janas

Mewa żółtonoga Larus fuscus jest gatunkiem dużej mewy, którego areał lęgowy rozciąga się wzdłuż całej Zachodniej Palearktyki. Choć kojarzona jest raczej z jej północną częścią, to najdalej na południe wysunięte stanowiska lęgowe znajdują się na Wyspach Kanaryjskich. Z kolei wschodni zasięg wykracza poza naszą krainę zoogeograficzną i sięga aż do Półwyspu Tajmyr na Syberii.

Tak szerokie rozmieszczenie związane jest z występowaniem kilku jednostek taksonomicznych w obrębie gatunku. Aktualnie, według klasyfikacji IOC World Bird List (wersja 12.2) mewa żółtonoga podzielona jest na 5 podgatunków: L. f. fuscus, L. f. graellsii, L. f. intermedius, L. f. heuglini i L. f. barabensis. Mimo iż formy te charakteryzuje dany genotyp, to w przypadku fenotypów nie dysponujemy jeszcze wystarczającą wiedzą, która pozwalałaby nam bez problemu je identyfikować.

Jednakże, spora część osobników należących do danych podgatunków jest możliwa do oznaczenia. Biorąc to pod uwagę, postanowiliśmy wprowadzić w portalu ornitho.pl klasyfikację, która będzie kompromisem między stwierdzeniami osobników, które można i których nie da się oznaczyć. Klasyfikacja ta dotyczy w większości ptaków dorosłych, które są najprostsze w identyfikacji. Wszystkie ptaki młodociane, o ile ich stwierdzenia nie zostaną zaakceptowane przez Komisję Faunistyczną (w przypadku ssp. intermedius i ssp. heuglini), umieszczamy jako takson mewa żółtonoga.

Poniższa klasyfikacja ma też wymiar empiryczny: chcielibyśmy zbierać dane dotyczące występowania w Polsce nominatywnego podgatunku mewy żółtonogiej – L. f. fuscus (ang. Baltic Gull). Liczebność tego taksonu na najważniejszych lęgowiskach od lat spada i obecnie jest on narażony na wyginięcie (Vulnerable, wg HELCOM). Spadek populacji wiązany jest przede wszystkim z bardzo niskim sukcesem lęgowym – w latach 1980. i 1990. wiele piskląt ginęło wskutek drapieżnictwa ze strony mewy srebrzystej oraz stosowania środków DDT. Bardzo niska produkcja piskląt spowodowała załamanie się populacji, która od lat nie była zasilana przez nowych rekrutów. Zależy nam na jak najbardziej wartościowych danych. Ustaliliśmy więc, że do każdej obserwacji osobnika oznaczonego jako L. f. fuscus wymagane będą zdjęcia. W tej jednostce, pod warunkiem dobrej dokumentacji, umieszczać można również osobniki młodociane, które następnie zostaną poddane dyskusji przez weryfikatorów. Aby mieć większe baczenie na ten podgatunek, mimo iż jest on regularnie obserwowany w kraju, umieszczamy go w kategorii rzadki.

Zaproponowana przez nas klasyfikacja przedstawiona jest poniżej:

mewa żółtonoga – w tej jednostce umieszczamy wszystkie stwierdzenia dorosłych osobników, których przynależności podgatunkowej nie jesteśmy pewni, a także wszystkie młodociane ptaki (wyjątki: patrz powyżej). Do części pozostałych jednostek wymagana będzie też obecność zdjęcia, więc jeśli go nie posiadasz, umieść obserwację bezpiecznie w tej kategorii;

mewa żółtonoga (ssp. fuscus) – w tej jednostce umieszczamy osobniki dorosłe „ciemnopłaszczowe”, których pióra płaszcza są czarne lub bardzo ciemne. Można też umieszczać tu osobniki młodociane. Do akceptacji takich obserwacji przez weryfikatorów bezwzględnie potrzebne będą zdjęcia osobnika;

mewa żółtonoga (ssp. graellsii/intermedius) – z racji nakładania się zasięgów obu podgatunków i występowania szerokiej strefy przepływu genów między nimi, oznaczenie konkretnego taksonu, bez odczytania obrączki założonej w miejscu pochodzenia, jest bardzo trudne. W związku z tym proponujemy umieszczać w tej jednostce wszystkie dorosłe „jasnopłaszczowe” mewy żółtonogie, czyli takie posiadające szare lub grafitowe pióra płaszcza. W przypadku tej jednostki dokumentacja fotograficzna nie jest wymagana, ale zawsze mile widziana;

mewa syberyjska (ssp. heuglini) – obserwacje mew żółtonogich z tego podgatunku muszą zostać zaakceptowane przez Komisję Faunistyczną. Warunkiem umieszczenia obserwacji w tej jednostce przed werdyktem KF jest dołączenie zdjęć podejrzanych osobników i opisanie cech, na podstawie których dokonano oznaczenia (jednak weryfikacja stwierdzenia na ornitho.pl będzie tożsama z weryfikacją przez Komisję, jak w przypadku innych gatunków komisyjnych).

Niektóre elementy tej klasyfikacji mogą zostać odebrane przez część obserwatorów za dość rygorystyczne (m.in. dołączanie zdjęć do każdej obserwacji w przypadku L. f. fuscus). Warto jednak podkreślić, że całej społeczności ornitho.pl zależy na zbieraniu jak najlepszych danych. Dlatego preferowane są obserwacje z pełną dokumentacją, dzięki którym uda się potwierdzić lub nie trudne do identyfikacji taksony. Będziemy wdzięczni, by w przypadku próśb o dołączenie zdjęć do konkretnych obserwacji nie traktować ich jako braku zaufania, a raczej jako wspólne budowanie bazy obserwacji gromadzącej dane wysokiej jakości.

Na zdjęciu poniżej przykład osobnika "jasnopłaszczowego", którego umieszczamy w jednostce mewa żółtonoga (ssp. graellsii/intermedius). Fot. Marcin Faber.

Oto kolejna krótka ściąga, tym razem pokazująca gdzie na Ornitho.pl można znaleźć statystyki gatunku

Ornitho.pl to nie tylko miejsce deponowania naszych obserwacji terenowych. Portal posiada również szereg narzędzi, przydatnych do wstępnej analizy danych, zgromadzonych w terenie przez użytkowników. Dzisiaj chcielibyśmy pokazać jak obejrzeć statystyki wybranego gatunku.

Aby dowiedzieć się więcej różnych aspektach występowania interesującego nas gatunku, w pierwszym kroku w lewym menu na stronie głównej Ornitho rozwijamy nadrzędną zakładkę "Statystyki", w niej zakładkę "Statystyki gatunku", a następnie klikamy w "Szczegóły gatunku". Pojawia się panel wyboru gatunku - domyślnie ustawiony na ptaki, ale oczywiście możemy również wybrać takson z innej grupy systematycznej. Wybieramy interesujący nas gatunek, kilkamy przycisk "Pokaż" i otrzymujemy szereg informacji, podzielonych na kilka zakładek. Główne statystyki znajdziemy w zakładce "Statystyki" - zobaczymy tutaj występowanie gatunku na pełnych listach czy też rozkład liczby obserwacji gatunku w skali roku. W zakładce "Ekologia gatunku" zobaczymy jak przedstawia się stadność gatunku (jak często obserwatorzy obserwują gatunek w danej liczebności) a także pionowy rozkład obserwacji. Wreszcie zakładka "Mapa" pokazuje rozkład obserwacji w podziale na sześć głównych regionów geograficznych.

Grafikę pokazującą jak obejrzeć statystyki gatunku przygotowała Adrianna Muszyńska.

Dziś otworzyliśmy dla Was nową grupę taksonomiczną: motyle dzienne. W tej grupie dostępnych na liście krajowej ornitho.pl jest 170 taksonów (gatunków i taksonów nieoznaczonych). W tym: 85 taksonów, których każda obserwacja podlega weryfikacji, 45 gatunków, których obserwacje są automatycznie ukrywane, 17 gatunków, które można dodawać mając dodatkowe uprawnienia. Lista weryfikatorów dostępna jest tu: https://www.ornitho.pl/index.php?m_id=155

Zespół ornitho.pl

Szanowni Obserwatorzy i Obserwatorki,

W 2023 roku organizujemy cenzus populacji lęgowej śmieszki Chroicocephalus ridibundus w Polsce.

Krajowa populacja tego gatunku, zarówno w perspektywie krótko- jak i długoterminowej, wykazuje spadek liczebności. Ostanie oceny liczebności śmieszki w Polsce – na poziomie 90–100 tys. par, oparte są na niepełnych danych. Niektóre kolonie tego gatunku w kraju są od lat monitorowane w ramach Monitoringu Mewy Czarnogłowej. Inne liczą pojedynczy obserwatorzy w ramach swoich własnych badań. Mimo to, aktualne informacje na jej temat w kraju pozostają nieznane, a w najlepszym przypadku niedoszacowane. Celem tego cenzusu jest poznanie aktualnego rozmieszczenia i liczebności śmieszki w Polsce w oparciu o zlokalizowanie możliwie wszystkich miejsc rozrodu tego gatunku w całym przekroju liczebności od stanowisk z pojedynczymi parami do kilkutysięcznych kolonii. Wyniki cenzusu zostaną opublikowane w recenzowanym czasopiśmie ornitologicznym.

Zachęcamy wszystkich do pomocy w badaniach. Jeśli zlokalizujesz kolonię śmieszki, sprawdź za pomocą wyszukiwarki w bazie ornitho.pl, czy ktoś ją wcześniej zaobserwował. Jeśli nie – prosimy o kontakt na adresy e-mail: marcin.przymencki@wp.pl (dane z województw: dolnośląskiego, opolskiego, śląskiego, małopolskiego, podkarpackiego, łódzkiego, wielkopolskiego, lubuskiego) i pzielinski@miiz.waw.pl (dane z województw: pomorskiego, zachodniopomorskiego, warmińsko-mazurskiego, podlaskiego, lubelskiego, mazowieckiego, świętokrzyskiego).

Z góry dziękujemy!

Piotr Zieliński, Marcin Przymencki

Przedstawiamy krótką instrukcję jak wygenerować mapę swoich obserwacji z Ornitho.pl

Aby wykonać taką mapę, wystarczy wejść w zakładkę „Wszystkie moje obserwacje”, a następnie kliknąć „Zmień kryteria wyszukiwania”. W tej części portalu w zakładce „Okres” ustawiamy interesujący nas zakres dat (możemy skorzystać ze zdefiniowanego filtra, np. „w tym roku”, "ostatni tydzień" itp.), zaś w „Formacie wyników” wybieramy opcję „Mapa obserwacji”. Domyślna mapa wizualizuje nasze obserwacje w postaci kropek jednego koloru, ale możemy też wybrać opcję różnicowania obserwacji kolorem pod względem stwierdzonych kryteriów lęgowości lub czasu stwierdzenia.

Na takiej mapie możemy zwizualizować nasze obserwacje w Ornitho.pl dla dowolnie zadanego okresu, a także dla pojedynczego gatunku, rodziny ptaków, mniejszego obszaru (województwo, gmina, ręcznie zaznaczony na mapie dowolny obszar) oraz innych szczegółów obserwacji.

Grafikę pokazującą krok po kroku jak wykonać wizualizację swoich obserwacji na mapie przygotowała Adrianna Muszyńska.

Przedstawiamy krótką instrukcję jak wykonać eksport swoich obserwacji z Ornitho.pl

Z menu po lewej stronie (w widoku po zalogowaniu się na swoje konto w ornitho) wchodzimy we "Wszystkie moje obserwacje". Następnie klikając w "zmień kryteria wyszukiwania" możemy ustawić wybrany przez nas zakres dat lub inne filtry (gatunek, lokalizacja itp.). Po wybraniu kryteriów i kliknięciu "Szukaj" otrzymujemy zgodne z nimi zestawienie obserwacji - na razie w przeglądarce internetowej. Kolejnym krokiem jest wybranie formatu danych, do jakiego chcemy wyeksportować dane (możliwe opcje to pliki .txt, .xlsx, .xls, .kml, .xml oraz .json) - wybieramy go klikając w odpowiednią ikonkę. Po zaznaczeniu rodzaju pliku do wyeksportowania pojawia się zielone pole informujące o gotowości do pobrania tegoż pliku, z linkiem uruchamiającym eksport. Klikamy w ten link, zapisujemy plik, i mamy gotowy wyciąg z naszych obserwacji.

Grafikę pokazującą krok po kroku jak wykonać eksport swoich danych przygotowała Adrianna Muszyńska.

Wydział Biologii Uniwersytetu Gdańskiego oraz Ogólnopolskie Towarzystwo Ochrony Ptaków zapraszają do udziału w zimowym liczeniu ptaków wodno-błotnych w miastach. Akcja jest prowadzona niezależnie od Monitoringu Zimujących Ptaków Wodnych i ma na celu sprawdzenie jaka część populacji ptaków wodnych (kaczek, chruścieli, łabędzi czy mew) zimuje w polskich miastach, a zwłaszcza w miejscach gdzie obecność ptaków wynika z działalności człowieka (np. z powodu dokarmiania czy obecności podgrzewanych wód).

Więcej informacji o akcji można znaleźć pod tym linkiem.

Instytut Systematyki i Ewolucji Zwierząt Polskiej Akademii Nauk oraz Ogólnopolskie Towarzystwo Ochrony Ptaków zachęca do wzięcia udziału w badaniach dotyczących mieszańców dzięciołów białoszyich i dużych. Więcej informacji o projekcie i metodykę liczeń można znaleźć na TUTAJ.